სტრატეგიული უნარების ეკონომიკა: განათლების სისტემის რეალისტურ-კონსერვატიული და ბაზრის მოთხოვნების სინთეზური რეკონფიგურაცია

ავტორები: ციალა ჯინჭარაძე, ზაზა რუხაძე

შესავალი

თანამედროვე სამყაროში განათლება სულ უფრო ხშირად განიხილება როგორც ბაზრის მოთხოვნებზე მორგებული ინსტრუმენტი. ამ ხედვას მნიშვნელოვანი შედეგები აქვს მცირე და პერიფერიული სახელმწიფოებისთვის, როგორებიც არიან საქართველოს მსგავსი ქვეყნებიც. თუმცა, ამავე დროს, სრული იგნორირება ბაზრის მექანიზმებისა და მოთხოვნებისაც არ შეიძლება - ასეთ გარემოში ჩაკეტილი, მხოლოდ ტრადიციებზე დაფუძნებული სისტემა დაკარგავს კავშირს რეალობასთან და პრაქტიკულ მიზნებთან.

მოცემულ ბლოგში შესთავაზებულია განათლების სისტემის რეალისტურ-კონსერვატიული რეკონფიგურაცია, რომელიც მიზნად ისახავს ბაზრის ლოგიკისა და ეროვნული სტრატეგიული პრიორიტეტების დაბალანსებას. განათლება არ უნდა იყოს მხოლოდ შრომის ბაზრის რეაგირება, მაგრამ არც ბაზრისაგან იზოლირებული მექანიზმი. ამის ნაცვლად, იგი უნდა იქცეს საზოგადოებრივი განვითარების გრძელვადიან სტრატეგიად - ეფუძნებოდეს ინტელექტის, ტრადიციისა და ფუნქციური უნარების ჰარმონიულ სისტემას.

1. განათლება როგორც ეროვნული სტრატეგია - მაგრამ არა იზოლირებული ბაზრისგან

ბაზრის მოთხოვნებზე რეაგირება მნიშვნელოვანია განათლების სისტემისთვის, მაგრამ მხოლოდ ამით განპირობებული პროგრამული რეფორმები საფრთხეს უქმნის ეროვნული იდენტობის, კრიტიკული აზროვნების და გრძელვადიანი განვითარების ინტერესებს. სინთეზური ხედვა გულისხმობს განათლების კონცეპტუალიზაციას როგორც ერთდროულად ეროვნული სტრატეგიისა და ბაზრისთვის ფუნქციური რესურსის მომწოდებელ სისტემას. ამ კონტექსტში, განათლების სისტემამ უნდა უზრუნველყოს:

• ცოდნის შენარჩუნება და გადაცემა (ტრადიციული ფუნქცია),

• შრომის ბაზრის მოთხოვნებზე ადეკვატური რეაგირება (პრაქტიკული ფუნქცია),

• ელიტების, მმართველი და საზოგადოებრივი პასუხისმგებლობის მქონე პირების აღზრდა (სტრატეგიული ფუნქცია).

2. კონსერვატიული საფუძვლები თანამედროვე მართვის სტრუქტურებში

კონსერვატიული განათლება არ ნიშნავს წარსულზე მიჯაჭვულ, სტატიკურ სისტემას. ის ითხოვს განათლების იმგვარად მოწყობას, სადაც ინოვაცია წარმოიშვება მკაფიო აკადემიური იერარქიის, ტრადიციული ღირებულებებისა და სამეცნიერო ეთიკის საფუძველზე. მენეჯერული მართვის ბრმა იმიტაცია, რომელსაც მრავალი უნივერსიტეტი ახორციელებს „სარეიტინგო კომპეტიციების“ მექანიკური მიღწევებით, საბოლოოდ ეწინააღმდეგება ხარისხსა და შინაარსობრივ ღირებულებას.

ახალი მოდელი უნდა ეყრდნობოდეს:

• ტრადიციასა და სამეცნიერო ეთიკას,

• აკადემიური ავტონომიის გაძლიერებას,

• პასუხისმგებლობის მქონე ადმინისტრირებას, სადაც ხარისხი პრიორიტეტად რჩება, და არა მარკეტინგული მაჩვენებლები.

3. დიფერენცირებული განათლება - უნარებზე ორიენტირებული სტრატეგია

თანამედროვე პოლიტიკა ხშირად მიჰყვება უნივერსალიზმის იდეალს - რომ ყველა მოქალაქეს სჭირდება უნივერსიტეტი. სინამდვილეში კი ეს მიდგომა არ ემსახურება არც ინდივიდს და არც სახელმწიფოს. ყველა ადამიანს არ სჭირდება აკადემიური ხარისხი. რაც საჭიროა, არის პროფესიული და ფუნქციური განათლების დიფერენცირებული სისტემა, რომელიც:

• შრომის ბაზარს ამარაგებს მოთხოვნად პროფესიებში კომპეტენტური კადრებით,

• აღიარებს და აფასებს პრაქტიკულ, პროფესიულ და ტექნიკურ უნარებს,

• ხელს უწყობს სოციალური მობილობის რეალურ და არა მხოლოდ ფორმალურ გზებს.

სწორად ორგანიზებული პროფესიული განათლება უნდა გახდეს არა ალტერნატივა, არამედ თანასწორი გზა - სადაც ცოდნა არ იზომება მხოლოდ დიპლომით, არამედ რეალური ღირებულებით.

4. ელიტების აღზრდა: უნივერსიტეტის ეროვნული და საზოგადოებრივი ფუნქცია

ელიტა, კონსერვატიული ხედვით, არ წარმოადგენს პრივილეგიას - ის არის საზოგადოების მაღალი პასუხისმგებლობის მქონე ნაწილი, რომელიც უნდა ფლობდეს კრიტიკულ აზროვნებას, ეთიკურ ფასეულობებს და კოლექტიურ პასუხისმგებლობას. განათლების სისტემამ უნდა აღზარდოს მოქალაქე-მომგვრელი, და არა მხოლოდ მომხმარებელი-მუშა.

ეს მახასიათებლები მოითხოვს უნივერსიტეტებს, რომ:

• აღზარდონ კვლევით და საზოგადოებრივად აქტიური სტუდენტები,

• ინტეგრირდნენ ეროვნული ინტერესების დაცვაში - ენის, ისტორიის, მეცნიერების და სტრატეგიული აზროვნების სფეროებში,

• გახდნენ სახელმწიფოს გონებრივი ინოვაციის ბირთვი და არა მხოლოდ დასაქმების ლაბორატორია.

დასკვნა: რეალისტურ-კონსერვატიული სინთეზი როგორც განათლების სტრატეგიული ფუნდამენტი

საქართველოს განათლების სისტემას სჭირდება არადოგმატური, დინამიკური და პრინციპებზე დაფუძნებული ტრანსფორმაცია, რომელიც არ იქნებოდა გადაჭარბებულად მიბმული არც ერთი იდეოლოგიური მოდელის იმიტაციაზე. როგორც ლიბერალური ბაზრის მიდგომა -  რომელიც სწავლების მიზანს ამცირებს მხოლოდ ეკონომიკურ ეფექტიანობამდე, ისე მკაცრად ტრადიციონალისტური იზოლაციონიზმი - რომელიც ხშირად გაურბის თანამედროვეობის გამოწვევებს, ვერ უზრუნველყოფს სახელმწიფოს გრძელვადიან სტრატეგიულ ამოცანებს.

ამ გზის ალტერნატივა არის რეალისტურ-კონსერვატიული სინთეზი - ინტეგრირებული მოდელი, რომელიც არა მხოლოდ პასუხობს არსებულ მოთხოვნებს, არამედ ქმნის მათ მომავალზე ორიენტირებული, ღირებულებებზე დაფუძნებული სტრუქტურის მეშვეობით.

ამგვარი განათლება უნდა იქცეს:

• სტრატეგიულ რესურსად სახელმწიფოსთვის - ანუ არა მხოლოდ ცოდნის ტრანსმიტერად, არამედ ქვეყნის ინტელექტუალური უსაფრთხოების ბირთვად. ის უნდა ამზადებდეს მოქალაქეებს, რომლებიც თავიანთი პროფესიული, სამეცნიერო და საზოგადოებრივი მოღვაწეობით უზრუნველყოფენ დემოკრატიული ინსტიტუტების გამყარებას და კრიზისებისადმი მდგრადობას.

• ბაზრის გონივრულად ინტეგრირებულ პარტნიორად - განათლების სისტემა არ უნდა გაურბოდეს შრომის ბაზრის მოთხოვნებს, არამედ უნდა ახდენდეს მათ სელექციას, ანალიზსა და სტრატეგიულ ინტერპრეტაციას. ეს გულისხმობს ისეთი კადრების აღზრდას, რომლებიც არა მხოლოდ ტექნიკურად აკმაყოფილებენ ბაზრის სტანდარტს, არამედ ქმნიან ახალ სტანდარტებს - ინოვაციით, ანალიტიკური აზროვნებით და ღირებულებებზე დაფუძნებული ქცევით.

• ტრადიციებზე, ეთიკასა და ღირებულებებზე დაფუძნებულ სივრცედ — უნივერსიტეტი და ზოგადად განათლება უნდა ეყრდნობოდეს არა მხოლოდ თანამედროვე ტექნოლოგიას ან ეფექტიანობის პარადიგმებს, არამედ ღრმა კულტურულ მეხსიერებას, აკადემიურ ეთიკას და სამეცნიერო პატიოსნებას. ეს არის საფუძველი, რომელიც იცავს სისტემას ინსტრუმენტალიზაციისგან და უზრუნველყოფს საზოგადოების ინტელექტუალური რესურსის ღირსეულ განვითარებას.

• დიფერენცირებულ და ფუნქციურ სტრუქტურად — განათლება უნდა მოიცავდეს მრავალფეროვან მარშრუტებს: აკადემიურ, პროფესიულ, ტექნიკურ და სამოქალაქო განვითარებას. არ უნდა ყველა ადამიანს ჰქონდეს უნივერსიტეტში მიღწევის მიზანი. სახელმწიფოს სჭირდება არა მხოლოდ დოქტორები, არამედ მაღალკვალიფიციური ხელოსნები, ინჟინრები, ანალიტიკოსები და ადმინისტრატორები — ადამიანები, რომლებიც ავსებენ საზოგადოებრივ ქსოვილს ფუნქციური და საჭირო უნარებით.

• ელიტების და საზოგადოებრივი ლიდერობის საგანმანათლებლო საწარმოდ - უნივერსიტეტი უნდა აღზრდიდეს იმგვარ ელიტებს, რომლებიც არ არიან პრივილეგიის მატარებელნი, არამედ პასუხისმგებლობის გამზიარებლები. ეს ნიშნავს: კრიტიკულად მოაზროვნე, ეთიკურად მტკიცე და საზოგადოებრივად ჩართული პირების ჩამოყალიბებას, რომლებიც მომავალში განსაზღვრავენ ქვეყნის სტრატეგიულ კურსს - პოლიტიკაში, მეცნიერებაში, ეკონომიკასა და კულტურაში.

სტრატეგიული უნარების ეკონომიკა, ამ სინთეზის საფუძველზე, წარმოადგენს ისეთი განათლების მოდელს, რომელიც აღარ არის მხოლოდ რეაქტიული - რეაგირება სწრაფად ცვალებად ბაზარზე ან ტენდენციებზე - არამედ აქტიურად ქმნის მომავლის არქიტექტურას. ამ მიდგომით განათლება ხდება სახელმწიფოებრივი პოლიტიკის ორგანული ნაწილი და არა მხოლოდ სერვის-დარგი, რომელიც ემსახურება ინდივიდუალურ ამბიციებს.

საბოლოო მიზანი არის არა მხოლოდ „დიპლომების პროდუქცია“, არამედ სტაბილური, ინტელექტუალური და ღირებულებით მდგრადი საზოგადოების შენება, რომლის განათლების სისტემაც იქნება მისი გონებრივი ბირთვი და კულტურული ხერხემალი.